Inhakers in de reclame

In de afgelopen maanden 2 nieuwe betekenissen van woorden geleerd die zijn blijven steken. Recentelijk vertelde ik iemand dat ik binnenkort op een Verzamelaarsbeurs ga staan, waarop hij meteen vroeg "heb je genoeg hout?" - initieel begreep ik niet wat hij bedoelde, na de uitleg ([extra] tafel(tje)s om handelswaar op te leggen) heb ik deze betekenis van het woord hout natuurlijk aan mijn eigen vocabulaire toegevoegd :-)

Het tweede woord had ik al een tijd geleden gehoord: inhakers en dan specifiek in de context "inhakers in de reclame", blijkbaar in die wereld een algemeen begrip. Op zoek naar voorbeelden kwam ik al snel op de blog Verse Reclame (www.versereclame.nl) terecht. Daar zijn erg veel ontzettend leuke en creatieve voorbeelden van ads die momenteel in de diverse media te zien zijn. Zo staan er nu voorbeelden over Movember (overigens weer een woord/begrip dat ik nog niet kende) op de site.

Afhankelijk van de definitie kan het begrip inhaker vrij veel omvatten en zijn advertenties voor Moederdag of Sinterklaas ook voorbeelden van inhakers.

Mijn eigen beeldarchief bevat voor 90% advertenties uit de periode vóór 1970 en uiteraard was ik benieuwd of ik daarin vroege voorbeelden zou aantreffen. Ik heb voor het gemak Sinterklaas, Moederdag, Vaderdag en Kerst buiten beschouwing gelaten; dat zijn in mijn ogen wel erg makkelijke vormen van inhaken: niet alleen zijn het 'events' waarvan je weet dat ze elk jaar op dezelfde tijd terugkomen, vaak maakt men zich er ook erg makkelijk vanaf, een Sinterklaas of Zwarte Piet tekeningetje erbij en de normale advertentie is opeens een Sinterklaas advertentie geworden.

Hieronder een drietal.

Als eerste een inkoppertje, namelijk een referentie aan Koninginnedag, iets lastiger te herkennen omdat het een stuk implicieter is dan tegenwoordig. Maar ieder jaar rond 30 april verschenen er in de kranten advertenties voor bekende drankmerken waarin het glas geheven werd op een vaak niet bij name genoemde "feestelijke gebeurtenis".

Floryn, Utrechts Nieuwsblad, 29 april 1970

Maar als inhaker toch eentje in de categorie, je weet ieder dat het eraan zit te komen.

Aardiger zijn gebeurtenissen die je wel ziet aankomen, maar die duidelijk een eenmalig karakter hebben, zoals de aankomst van de Uiver in Nederland na de succesvolle race naar Melbourne in 1934. Uiteraard stonden de kranten daar vol van en ook de commercie speelde er driftig op in:

Vroom en Dreesman, Utrechts Dagblad, 20 november 1934

Tenslotte een voorbeeld van wat ik de meest pure vorm van inhaken vind: eenmalig en supersnel reageren op een actuele, eenmalige gebeurtenis - in dit geval was dat een uitzending van Farce Majeure de avond tevoren waarin het liedje "Beloofd is beloofd" werd uitgevoerd (de naam van de reclamecampagne die Simon de Wit toen voerde).

Simon de Wit, Utrechts Nieuwsblad, 22 januari 1972

Overigens is het vinden van een sluitende definitie niet helemaal triviaal, en is het lastig om te bepalen of iets er wel of niet bij hoort - een advertentie over rookworst - vaak met een schaatsthema vormgegeven - is duidelijk seizoensgebonden en daarmee voldoet hij aan het criterium dat de advertentie niet op een willekeurig tijdstip te plaatsen is. Het is echter wel erg algemeen en zit m.i. helemaal links in het "puurheids-spectrum" terwijl een inhaker op een overwinning tijdens een Elfstedentocht veel meer naar rechts zit. Uiterst rechts zijn dan inhakers op gebeurtenissen zoals de recente storm, waarover een interessante discussie gevoerd is op de Verse Reclame blog.

Ik heb geprobeerd e.e.a. in een grafiekje te zetten, dus wordt vervolgd.

Thema's (2)

P.S. Zag dat ik al diverse afleveringen lang geen fotootjes heb bijgevoegd - dat is wel erg saai, dus bij deze aflevering in ieder geval weer wat kleurrijke voorbeelden :-)

(Het blijkt dat mijn scanner niet goed overweg kan met fel-oranje, dus met name de Heineken advertentie hieronder is in het echt nog opvallender ORANJE).

===

In vervolg op de lange lijst thema's van de vorige aflevering (die overigens nog lang niet compleet is), eerst maar eens wat zaken bundelen om een beter overzicht te krijgen.

Feestdagen

Voor fabrikanten en winkeliers zijn (officiele) feestdagen vrijwel altijd een reden om er een schepje bovenop te doen, vooral nu de laatste jaren een ontwikkeling gaande is om bij zoveel mogelijk gelegenheden elkaar kadootjes te geven, die vaak ook nog eens veel luxer zijn dan vroeger. Gaf men vroeger alleen kadootjes met verjaardagen en Sinterklaas, kreeg moeder een nieuwe pan voor Moederdag (en vader een doosje sigaren) en was kadootjes geven met Kerst iets dat indruiste tegen de Nederlandse volksaard, tegenwoordig zijn digitale camera's, iPads en dergelijke geen uitzondering meer

In de reclame zie je van oudsher jaarlijks een opleving rond de tradionele feestdagen Sinterklaas, Kerst en Nieuwjaar (en in mindere mate Pasen). Later - met de toenemende welvaart en waarschijnlijk onder druk van de winkeliers - kwamen daar Moederdag en Vaderdag bij. 
Van nog recenter datum is Valentijnsdag, overgewaaid uit Amerika; en soms zie je zelfs referenties naar Halloween.

Jagermeister, Panorama, 2 mei 1980

Bijzondere gelegenheden

Nauw verwant aan de feestdagen zijn de bijzondere dagen en evenementen; hoewel Koninginnedag (tegenwoordig Koningsdag) altijd al uitbundig gevierd werd, zag je het niet spectaculair terug in de reclame - het waren meestal de jeneverfabrikanten die hun Oranjebitter nog eens extra aanprezen en later kwamen daar de oranje tompoezen van de bakker en de Hema bij. Bij bijzondere gelegenheden m.b.t. het Koninklijk Huis zoals geboortes, huwelijken, verlovingen en troonswisselingen pakte men grootser uit, hoewel de toonzetting tot de jaren 60 wel steeds ernstig en eerbiedig bleef. In het huidige Maxima-tijdperk is de reclame rond dat soort gebeurtenissen een stuk speelser geworden.

De rol van "Oranje" als verbindende factor in Nederland is voor een (groot) deel overgenomen door de sport - bij elke EK of WK voetbal vallen de fabrikanten over elkaar heen om met een oranje gekleurd product op de markt te komen. De oranjegekte ziet men nu ook bij de Olympische spelen en veel andere sporten. Veel sport-gerelateerde reclame is van de categorie "inhakers"; wint een Nederlander een groot sportevenement, dan verschijnt er vrijwel direct reclame die aan het evenement refereert of waarin de sportman of -vrouw optreedt om een - meestal niet sport-gerelateerd - product aan te prijzen.

Heineken, Misset Horeca, 16 mei 2008

(wordt vervolgd)

Thema's

Hieronder de volledige lijst met thema's waar ik in de vorige aflevering van deze blog mee eindigde. Ik laat ze vandaag alleen als alfabetische opsomming zien, zonder verklaring waarom het überhaupt interessant zou kunnen zijn om advertenties die hierop betrekking hebben te verzamelen.

Sommige zijn ingegeven door klanten van SROK Ads, die een bepaald onderwerp verzamelen (dobbelstenen, kabouters, goochelen), andere onderwerpen illustreren cliches die reclamemakers bewust of onbewust gebruiken. De schattige baby, de sluwe vos, de oersterke olifant of neushoorn, de slimme aap, iets aan de haak slaan (hengelsport). Ook onderwerpen die iedereen in de doelgroep herkent zijn een geliefd middel: voetbal (volkssport), tennis (voor de betere klassen) - beiden worden gebruikt om de meest uiteenlopende producten aan de man te brengen. Bij het gebruik van voetbal is dat trouwens vrijwel altijd letterlijk "aan de man" brengen, bij tennis kan het ook gaat om producten voor vrouwen.

Daarnaast geven ze een leuk kijkje in welke zaken die nu vrijwel uitgestorven zijn in het verleden als normale elementen van het dagelijks leven gezien werden: draaiorgels, padvinders, postzegels verzamelen, etc.

Ook de actualiteit komt vaak terug: atoomkracht (in de jaren na de tweede wer, koninklijk huis (heel tijdgebonden, komt vrijwel uitsluitend voor bij geboortes en jubilea en dergelijke),

In de volgende aflevering(en) zal ik de afzonderlijke thema's toelichten.

Thema

Eetmomenten tijdens de dag

Advocaten (rechterlijke macht)

Alice in Wonderland

Aliens (zie Ruimtevaart & ruimtewezens)

Atoomkracht

Babies

Bad en douche

Ballonnen

Blinddoek

Buiksprekers

Chocoladeletters

Cijfers en letters

Clowns

Dieren

Dobbelstenen

Doolhof

Draaiorgels

Draaitol

Droste effect

Duiken

Eiffeltoren

Gedichtjes en rijmpjes

Geld

Gezin

Goochelen

Handen

Hengelsport

Horen, zien en zwijgen

Huwelijk

Illustrators

Jojo's

Kaartlezen

Kabouters

Kerst

Kinderen

Kindertekeningen

Klederdracht

Kleur

Koninklijk huis

Kruiswoordraadsel

Meerlingen

Microscoop

Misdaad

Muzieknoten

Moederdag

Naakt

Negers

Nieuwjaar

Nummerborden

Padvinders

Parasol & paraplu

Pasen

Pier (Scheveningen)

Planten

Postzegels verzamelen

Propaganda

Piraten (=> zeerovers)

Regenboog

Religie

Ridders

Robots

Roodharigen

Roken

Ruimtevaart

Schotten

Sinterklaas

Sneeuwballen gooien

Sneeuwpoppen

Spaarpotten

Speelkaarten

Sport

Speldjes

Stewardessen

Strand

Stripverhaal

Telefoon

Tuba

Uniform

Vaderdag

Valentijnsdag

Verkeerslichten

Verpleegsters

Voetbal

Vrouwen

Vuurtorens

Waarzegsters

Weerhuisjes

Wereldbollen

Zandlopers

Panic (3)

Stel je hebt alles keurig onderverdeeld in thema's, onderwerpen en daarbinnen weer op alfabet, formaat of welke andere keus je daarin ook gemaakt hebt.

Wat als de map/doos/kamer of zelfs het huis dan toch te vol raakt?

Wanneer is genoeg ook echt genoeg?

Wat speelt daar bij mee?

Er moet natuurlijk voldoende fysieke opslagruimte zijn en binnen die ruimte voldoende opbergsystemen (dozen, mappen, kokers), die bovendien toegankelijk moeten zijn,  Voor het opbergen van advertenties zijn dozen overigens handig om even snel een stapel op te ruimen, maar toegankelijk worden ze daar niet van, ook niet als je op de doos schrijft wat erin zit (of liever, probeert te schrijven, want na een paar uurtjes opruimen ontstaan immers toch de dozen met "nog uitzoeken", "van alles wat" en dergelijke labels). Dus voor een hoger detailniveau moet je toch weer naar een systeem van mappen. Daar heb ik al eerder over geschreven (zie de aflevering 'Boxes, boxes, boxes'), dus zal daar vandaag niet verder over uitwijden.

Interessanter is natuurlijk de vraag 'wanneer is een verzameling compleet (genoeg)'?

Dat hangt - open deur - helemaal af van het doel waarmee je de objecten verzamelt hebt.

• Streef je naar compleetheid? Gaat het je erom "alles" in handen te krijgen zonder witte vlekken, zoals bij de klassieke postzegelverzamelaar? Dan is het vooral een kwestie van voldoende opbergsystemen kunnen aanschaffen om alles netjes in op te bergen en natuurlijk de kunst om "alles" te kunnen vinden. Zelfs voor een schijnbaar goed behapbare verzameling zoals "alles van Verkade" betekent dat vele honderden advertenties terwijl je er nooit zeker van kan zijn dat je alles hebt, simpelweg omdat zelfs bij de fabrikant zelf geen archieven zijn waarin alle reclameuitingen beschreven staan. In principe zijn hier de enige beperkende factoren voldoende geld (om ook zeldzame stukken te kunnen aanschaffen) en voldoende ruimte (zeker als je niet alleen platte zaken verzamelt kan een beetje verzameling al snel uit te hand lopen en vele kamers van het huis gaan vullen).
• Gaat het je om de jacht en verdwijnt alles thuis meteen in een doos of in de kelder? Dan is ook hier alleen de fysieke ruimte een beperkende factor :-) Ik moet overigens eerlijk bekennen dat in de eerste jaren dat ik Marktplaats "ontdekte" de aankopen elkaar zo snel opvolgden dat hier ook bij mijj zeker sprake van was.
• Wil je een tentoonstelling samenstellen? Dan moet je in ieder geval voldoende hebben om een afgewogen keus te kunnen maken: qua periode, thema, zelfs vormgevingsaspecten zoals kleur kunnen een rol spelen.
• Wil je wetenschappelijk onderzoek doen? Dat moet het corpus in ieder geval groot genoeg zijn om je conclusies/gevoltrekkingen te kunnen rechtvaardigen. Een verzameling voldoet dan meestal niet, want bij het samenstellen van een verzameling is meestal al - bewust of onbewust - een voorselectie gemaakt. En voor statistisch betrouwbare uitspraken over bijvoorbeeld de rol van de vrouw in de reclame moet je niet alleen de advertenties met een vrouw erin gezien hebben, maar juist ook de advertenties waarin de vrouw geen rol speelt.
• Wil je voldoende om een (vitrine)kast te vullen met conversation pieces'. Dat is een relaxte manier van verzamelen. Ik streef er zelf naar om mijn verzameling later zo te ordenen dat ik een aantal leuke mapjes heb met "de 20 mooiste advertenties met wereldbollen" of "de 20 mooiste advertenties met stereotiepe afbeeldingen van Japanners" om maar een dwarsstraat te noemen. 

P.S. Bij dat laatste kan ik dan weer aantekenen dat het "best veel" mapjes met 20 advertenties zullen worden. Bij de Grote Opruim Actie van de afgelopen maand heb ik de huidige thema's eens snel geinventariseerd. Ik zal ze in een volgende aflevering van deze blog opsommen, en dan meteen uitleggen waarom iets een thema is geworden.

Panic (2)

Het opstellen van de hoofdcriteria (zie de vorige blog) voor al dan niet toevoegen van een advertentie aan het SROK Beeldarchief is natuurlijk een theoretisch begin, daarna komt de praktijk: hoe berg je het op? Gebruik je een kille nummer methode? Heel efficient: alles wat nieuw binnenkomt krijgt een volgnummer en wordt sequentieel gearchiveerd in bijvoorbeeld mappen. Om in dit systeem iets terug te kunnen vinden moet je een catalogus hebben. Natuurlijk hoeft dat geen digitale catalogus te zijn, een eenvoudig kaartsysteem werkt ook prima. Grote bibliotheken zoals de Koninklijke Bibliotheek en de Universiteitsbibliotheken werkten altijd al zo - 99,9% van de boeken stond opgeslagen in de magazijnen en in het kaartsysteem (later vervangen door de digitale catalogus) zocht je op welke boeken je wilde hebben, en vroeg die aan bij de balie.

De SROK webwinkel werkt net zo. Maar voor bezoekers aan de winkel en/of het beeldarchief moet er (ook) een ander systeem zijn - mensen vinden het nu eenmaal leuk om te kunnen "browsen", en zeker bij bijvoorbeeld uitzoeken van een decoratieve reclame voor aan de muur speelt "serendipity" (de S van SROK) een grote rol. Zelf heb ik natuurlijk ook met dat verschijnsel te maken - veel van de thema's waar ik in de loop van de tijd aparte mappen voor heb gemaakt, zijn min of meer bij toeval ontstaan. Zo viel het me bij het opbergen van een een grote stapel nieuw binnengekomen materiaal op dat er vlak achter elkaar vrouwen en kinderen (geen mannen!) met rood haar in de advertenties stonden afgebeeld. Voorheen zou ik die waarschijnlijk allemaal ondergebracht hebben in de algemene map "Vrouwen in de reclame" (c.q. "Kinderen in de reclame"), maar omdat het interessant leek dit wat verder uit te zoeken bestaat er nu ook een map "roodharigen".En inderdaad zitten er wel vrij veel jongens in die categorie, maar geen volwassen mannen. Of dit te maken heeft met 'culturele cliches' of dat het toeval is, geen idee (of liever gezegd, daar heb ik wel een idee over, maar ik kan dat niet staven met harde cijfers omdat het corpus daarvoor niet uitgebreid genoeg is).

Hiermee raken we meteen tot de kernvraag van deze manier van opbergen: hoe kies je de juiste categorie? Voorlopig werk ik met het criterium: in welke categorie voegt de advertentie het meeste toe aan het thema? welk van de thema's of onderwerpen die je kan terugvinden in de afbeelding komt het minst voor? In de voorbeelden hieronder zijn de mogelijke keuzes vet gedrukt en de uiteindelijke keuze onderstreept.

• Een roodharig kind dat een watermeloen eet
• Een negerin op rolschaatsen
• Een neger (Moor) in een advertentie voor Albert Heijn of De Gruyter huismerk koffie
• Een roze koelkast
• ...

Een ander voordeel is dat door deze manier van opbergen een map 'te vol' kan raken - je kan dan ruwweg 2 dingen doen,  een nieuwe map pakken en daarin met het zelfde onderwerp verder gaan, of proberen een schifting te maken in de bestaande map: zijn er wellicht verdere onderverdelingen te ontdekken? Hebben bijvoorbeeld alle roodharige jongens ook sproeten? Of is dat alleen zo in Amerikaanse advertenties? Bestaat er in de themamap 'Telefoon' [advertenties waarin een telefoon afgebeeld is zonder dat de advertentie zelf iets met telefonie te maken heef] verschil tussen mannen en vrouwen (en kinderen) die een telefoon vasthouden? Het antwoord is overigens 'ja' - mannen worden afgebeeld in een zakelijke setting, terwijl vrouwen in 90% van de gevallen de telefoon pakken om een vriendin te bellen met het laatste nieuws over hoe goed het nieuwe wasmiddel werkt of hoe leuk het nieuwe behangetje staat.

Tenslotte speelt ook nog de volgende overweging mee: hoe veel is 'genoeg'?  Hierover meer in de volgende aflevering.

Panic !

Wat doe je als je in je blog schrijft hoe druk je altijd bezig bent met ordenen en classificeren op het moment dat iemand aankondigt om eens in de diverse mappen te willen komen zoeken naar een bepaald onderwerp? Inderdaad, dan slaat de paniek toe .. is het allemaal wel zo netjes geordend als ik deed voorkomen, kan ik van te voren zeggen of er wel iets van dat onderwerp te vinden zal zijn? Dat valt in mijn geval wel mee, datgene dat geordend is, is goed toegankelijk.

Maar is het systeem dat ik hanteer voor opbergen wel geschikt voor de specifieke zoekactie van deze bezoeker? Zo is het in mijn systeem, dat vooral een inhoudelijke classificatie is, erg lastig (eigenlijk vrijwel onmogelijk) om snel zaken zoals "Franse advertenties uit de jaren 20" of "advertenties uit mijn geboortejaar, 1957" te vinden.

De volgende vraag is natuurlijk, is dat erg?

In het ideale geval is elke advertentie opgenomen in een database, netjes voorzien van alle mogelijke kenmerken waar iemand ooit op zou willen zoeken (datum, bron, formaat, merk, onderwerpen, afgebeelde personen, dieren en/of voorwerpen, thema's, kleur, etc.etc.). Voor een bescheiden verzameling is dat goed te doen, voor een grote verzameling is of veel tijd, of veel mankracht (lees: geld) nodig. Bij het opbouwen van mijn verzameling heb ik ontzettend veel tijd (en aardig wat geld) gestoken in het zoeken naar en kopen van partijen tijdschriften en kranten en het doorzoeken daarvan op "leuke", "mooie" en of "interessante" advertenties. Door de opkomst van het internet, met name Marktplaats, is de toevoer na 2005 explosief gegroeid. Omdat ik de verzameling ook commercieel exploiteer, is het zaak e.e.a. goed te ordenen; kopers zitten nu eenmaal niet te wachten op "ja, ik weet zeker dat ik daar iets van heb, maar waar ik dat in hemelsnaam opgeborgen heb ...".

Voor het commerciele gedeelte van de verzameling is dan ook een catalogus aanwezig, en die voldoet prima voor het doel. Echter, voor de eigen verzameling (het SROK Beeldarchief) was dat tot heden minder urgent en dus werden veel nieuwe aanwinsten opgeborgen in (nette) dozen met het idee die later eens uit te gaan zoeken.

De laatste tijd krijg ik steeds meer vragen over advertenties uit mijn eigen collectie zodat het nu wat dringerder wordt e.e.a. eens en voor al netjes op te bergen. Kortom, tijd voor een evaluatie van de opbergmethodiek.

Wat zijn nu eigenlijk de hoofdcriteria? Wat maakt een advertentie interessant genoeg om een plek te krijgen in het Beeldarchief? Gezien de hoeveelheid advertenties die in de loop der jaren verschenen is, is streven naar compleetheid onbegonnen werk en ook niet vreselijk zinvol, althans niet voor mijn doeleind. Natuurlijk is het voor nazaten van een familiebedrijf zoals Poppell (aanstekers) leuk om zoveel mogelijk over het familiebedrijf te verzamelen en zijn er zat mensen die het leuk vinden om als hobby bijvoorbeeld allerlei zaken van een aansprekend merk zoals Coca-Cola of Heineken te verzamelen. Bij het SROK Beeldarchief heb ik geprobeerd zoveel mogelijk te verzamelen volgens redelijke strenge principes. Dus geen uitputtende merkenverzamelingen (hoewel ik wel een zwak heb voor bijvoorbeeld merken zoals 7-UP).

Ik bewaar een advertentie als deze voldoet aan een van de volgende criteria:

1. Hij is geillusteerd door een (bekende) illustrator (Cassandre, Rockwell, Savignac)
2. Hij is 'mooi' vormgegeven; dat is natuurlijk vreselijk subjectief en dus ook niet uit te leggen aan bijvoorbeeld de handelaren bij wie ik veel tijdschriften koop.
3. Hij valt onder een van de thema's (negers, vuurtorens, verkeerslichten) of onderwerpen (koelkasten, televisies) die ik verzamel voor het beeldarchief.
4. Hij is karakteristiek voor een merk - door vormgeving (Byrrh) en/of tijdsbeeld (de huiselijke,tafereeltjes van D.E., samen rond de koffietafel en later samen voor de televisie), vanwege de datering van bijvoorbeeld verpakkingen, de introductie van nieuwe ingredienten en/of bereidingsmethoden (wanneer werd Coke Light geintroduceerd), etc.), vanweg een afbeelding van de fabriek op de advertentie, etc. 

Uiteraard rijst meteen de vraag, welke advertenties vallen daar dan niet onder? Dat zijn voornamelijk de typische "productadvertenties", een duidelijke foto van  het product, vergezeld van 'alledaagse' wervende tekst en vaak nadrukkelijke de prijs. Advertenties met "aanbiedingen" (nu 3 voor de prijs van 2, 10 cent korting op een pak koffie, etc.)  zijn daarvan een goed voorbeeld. Handig om te hebben bij studies naar bijvoorbeeld prijsniveau's van artikelen door de jaren heen, maar dat valt buiten mijn aandachtsgebied.

Nu moet een onderwerp verzameling ook geen "postzegelverzameling" worden, dus niet dwingend uitputtend zijn. Bij bijvoorbeeld auto's (maar dat geldt ook voor andere onderwerpen) is bijvoorbeeld de beginperiode het meest interessant, althans vanuit product-perspectief. Na de eerste pogingen het product te introduceren door een of enkele fabrikanten, slaat het opeens aan bij het grote publiek en komen er opeens allerlei fabrikanten die het product gaan maken, vaak in vele varianten. De meeste variaties "halen" het niet en verdwijnen van het toneel. Zo bestond de tegenwoordig steeds populairder wordende electrische auto ook al in de beginjaren van de automobiel. Gedurende deze periode is het interessant advertenties te verzamelen die de verscheidenheid van de producten en daarmee de creativiteit van de fabrikanten tonen. Ook zie je dan vaak dat producten opeens overal toegepast worden - kort na de uitvinding van de digitale horloges werden allerlei producten die helemaal niets met horloges te maken hadden opeens voorzien van zo'n led display. Gelukkidg verdween dat kort daarna weer. Iets dergelijks zag je ook na de introductie van rekenmachientjes - hartstikke handig, een portemonnee met ingebouwde rekenmachine :-). Na een aantal jaren convergeren de producten naar een min-of-meer standaardvorm en vanaf die periode kan de advertentie-verzamelaar zich dan concentreren op andere aspecten: vormgeving van de advertenties, creatieve teksten, pakkende slogans, etc. - aspecten dus die meer over het adverteren zelf gaan dan over het product. Ook zijn er vaak aardig cultuurhistorische trends af te leiden uit advertenties - zo is de vrouw als consument met een eigen budget voor niet-huishoudelijke producten een relatief "nieuw" verschijnsel.

Voldoende voor vandaag, een flinke lap tekst en geen enkele foto ... wordt dus vervolgd !

Willeke Alberti housewives

Deze advertentie geeft een prachtige samenvatting van de vroege jaren 70 in Nederland:

• de vrouwen zijn perfecte Willeke Alberti look-a-likes (of Willeke Alberti zag eruit als een typische Nederlandse reclame-huisvrouw  ...)
• De obsessie met afvallen in de reclame is natuurlijk van alle tijden, maar de uitvinding van zoetstoffen zoals saccharine en aspartaam heeft daar een flinke impuls aan gegeven met de introductie van "zoetjes". Persoonlijk zou ik zeggen, leer dan maar koffie zonder suiker drinken :-)
• En dan de prachtige Nederlandse gewoonte om koffie te drinken met de buurvrouw, naar zeggen voor de "gezelligheid", maar eigenlijk om om elkaar een beetje in de gaten te houden tijdens een gezellige roddel over de rest van de buurt. En het aanbieden van zoetjes aan de buurvrouw is natuurlijk gewoon een andere manier om te zeggen dat het inderdaad wel nodig is dat ze een beetje op haar gewicht gaat/blijft letten.  

Sukrettine, Margriet of Libelle, 1972

On a happy note ...

Regelmatige lezers van deze blog weten dat ik gek ben op deelverzamelingen binnen mijn eigen reclame verzameling. Naaste de bekende merken-verzamelingen (Douwe Egberts, Van Nelle, Droste, etc. etc.) zijn er natuurlijk de grotere thematische verzamelingen: negers, badkostuums, schaatsen, schaken, wielrennen, bier- en whiskeymerken en de kleinere: Schotten, advertenties met een afbeelding van papiergeld of munten, chocoladeletters, kabouters etc. etc.

Maar het leukst is het natuurlijk om een nieuw thema "te ontdekken".

Bij het toevoegen van een advertentie aan de verzameling "afbeeldingen van een tuba" viel het me op dat ik nu voor de 3e keer in in één week een advertentie met muzieknoten tegenkwam in een niet-muziek gerelateerde context. En dat is natuurlijk leuk, zo leuk dat er inmiddels een nieuwe deelverzameling geboren is :-)

Keg puddingen, 1944 (uit onbekende krant)

Overigens zijn sommige deelverzameling niet helemaal uit de lucht gegrepen maar reflecteren ze wel degelijk bewust of onbewust een cultuurverschijnsel. Als je gaat tellen welke muziekinstrumenten in advertenties voorkomen en dat aantal afzet tegenover het aantal spelers van dat instrument, zou je oneindig veel meer gitaren, blokfluiten, violen en dergelijke moeten tegenkomen dan tuba's, terwijl dat niet zo is. Blijkbaar is de tuba een instrument dat tot de verbeelding (van advertentiemakers) spreekt.

Eenzelfde verschijnsel doet zich voor bij haarkleur: het aantal roodharigen in advertenties is disproporioneel groot. Hierover in een toekomstige blog wat meer (met voorbeelden).

Typical Typography (9)

In de NRC van 9-10 maart 2013 staat een artikel over handlettering van strips zoals uitgevoerd door Studio Pakker in de jaren 60-80 van de vorige eeuw, voordat de (te) dure handlettering vervangen werd door het letteren met behulp van de computers. Zie ook dit artikel bij het Stripschap.

Ik ben zeker geen tegenstander van computer typesetting en heb bijvoorbeeld grote bewondering voor Knuth die met zijn TeX en Metafont baanbrekend werk heeft verricht.

Maar voor one-off toepassingen blijft handwerk uiteraard het meest geschikt - of dat nou echt met de hand gebeurt of met behulp van bijvoorbeeld Adobe Illustrator, het enige verschil daarin is het werktuig (schilderkwast/pen dan wel muis/tablet of andere moderne invoerapparaten).

Het grootste "gevaar" van tools zoals Adobe is misschien wel dat het te makkelijk is geworden om zelf iets te ontwerpen; vergelijk de zelfgemaakte "WordArt" uitnodigingen die kantoormedewerkers voor de verjaarspartijtjes van hun kinderen gingen maken nadat het bedrijf waar ze werkten was overgegaan van een kale wordprocessor op Microsoft Word.

Vandaag een voorbeeld van handlettering uit vroeger tijden, waarbij gewone "Westerse" woorden vermomd zijn als Arabisch kalligrafisch schrift.

Illustration, 12-12-1931

Natuurlijk zou je hiervan ook een computerfont kunnen maken, maar door alle ligaturen (let bijvoorbeeld op de verschillen tussen ai - ar) zou dat een flinke klus worden die (waarschijnlijk) niet uit het budget voor een enkele advertentie bekostigd zouden kunnen worden.

When banks were the good guys

Na een lange afwezigheid vandaag weer een korte blog om de draad op te pakken. De maanden na het kerstreces zijn besteed aan het nog beter ordenen van de winkelvoorraad - bij inspectie van de (honderden) mappen en dozen bleek dat er in de loop der tijd door al te haastig opruimen ook flink wat van mijn eigen verzameling (het SROK Beeldarchief) tussen de winkelvoorraad terechtgekomen was. Dit is nu netjes gescheiden, zodat klanten weten dat alles wat ze in de winkel zien liggen, ook daadwerkelijk te koop is :-)

De afgelopen week ben ik bezig geweest met een partij kranten uit de jaren 70 - bij het lezen van het nieuws blijken sommige berichten vrijwel volledig uitwisselbaar met berichten die momenteel in de krant verschijnen: human nature blijkt behoorlijk constant; alle berichten over oorlog, werkloosheid, misstanden in de zorg en ordinaire moord en doodslag bieden een mooi tegenwicht tegen het "vroeger was alles beter" sentiment dat sommigen mensen graag te pas en te onpas in discussies naar voren brengen. Helaas spelen onze wat meer demagogisch ingestelde politici daar graag op in.

Maar sommige dingen waren echt beter, zoals bijvoorbeeld de rente op spaarrekeningen:

Rijkspostspaarbank, HC, 5 februari 1974

Vijf procent rente op een normaal spaarboekje, dat is tegenwoordig ongehoord. Ik geloof dat de rente het afgelopen jaar op mijn bankrekening ergens tussen de 1% en 2% heeft gezeten. En het kan nog bonter, de rente kon oplopen tot 9% bij het afsluiten van langer lopende regelingen.

P.S. Uiteraard kan je de rentestand niet los zien van de overige economische en politieke factoren, zo is de eerste oliecrisis begin jaren 70 van grote invloed geweest op de rentestand. Maar toch, 5% ... bring back the good old days !